Haurrak denborari buruz duen kontzeptua, Tonucciren hitzetan

Oraintxe konturatu naiz oso gustura ikusi nuen bideo hau hona ekarri gabe nuela. Ia ordubete irauten du, baina benetan merezi du Francesco Tonuccik haurrak denbora nola bizitzen duen nola azaltzen duen entzutea eta hezkuntzari buruz duen ikuspegia ezagutzea. Egia da hainbat ideia aurretik hona Tonuccik esandakoak ekarri ditudan beste batzuetan esanda zeudela, baina hain erraz eta ongi azaltzen ditu gustura entzuten ditudala behin eta berriz.

Francesco Tonucci. El sentido del Tiempo en la Infancia. 3er Foro Saberes para el Cambio. from Servicio Audiovisual UNIA on Vimeo.

Eskutitza Haur Hezkuntzako gelan

Duela aste pare bat eskolan jardunaldi batzuk izan ziren eskola txikien inguruan, eta ikasleoi gela batean Francesco Tonuccik emandako hitzaldiak streaming-ean entzuteko eta ikusteko aukera eman ziguten bideoaren bidez beste gela batean.

Tonuccik esan zituen gauza asko joan den urteko maiatzeko Kursaaleko jardunaldietan kontatutakoak ziren, baina gauza berriak ere egon ziren. Horien artean, izugarri gustatu zitzaidan bat, Reggio Emiliako eskoletan 70ko hamarkadan eskutitzari ematen zitzaion erabilerari buruzkoa. Haur Hezkuntzako haurrek postontzi txikia zuten, norberak berea, batak besteari mezuak bidali ahal izateko; kasu hartan, maitasunezko eskutitzak. Haurrek idazten ez bazekiten, idazten zekien bati laguntza eskatzen zioten eta hark idazkari lanak egiten zituen, eta irakurtzeko, berdin. Neska-mutil bikote batek elkarri idatzitako bi eskutitz polit ekarri zizkigun, bide batez maitemintzearen inguruko emozio eta sentipenak haurtzaroan helduaroan bezalaxe agerian utzi zutenak.

Oso polita iruditu zait ideia, eta Haur Hezkuntzan 4 eta 5 urteko geletan martxan jartzeko aproposa. Lotsa edo erreparo pixka bat ematen dieten gauzak esateko bide bezala aurkeztuko nuke, edo zerbait kontatu eta besteak erantzun baino lehen ondo pentsatzeko denbora eman nahi diogunerako. Irakurtzen eta idazten irakurriz eta idatziz ikasteko modu polita, dudarik gabe.

Legeak eta hezkuntzaren kalitatea

Campusa aldizkariaren azken alea etxera iritsi zait, eta 27. orrialdean Francesco Tonucciri egindako elkarrizketaren azken esaldiek nire atentzioa deitu dute:

"Irakasle onak eskola ona sortuko, politikarien legeak gorabehera. Irakasle eskas eta ezgai batek ezin izango du eskola ona egin, lege onak abiarazita ere."

Haur Hezkuntzako graduko ikasle bezala primerako gogoeta iruditu zait. Saia gaitezen, hortaz, ahalik eta irakaslegai onenak izaten, eta legeak alde baditugu errazago egingo zaigu hezkuntza ona egiten lagutzea, baina bestela gertatuz gero ere, aurkituko ditugu zirrikituak nonbait.

Honen harira, burura datorkit azken egunetan bolo-bolo dabilen auzia, Wert ministroak unibertsitatean ikasteko beka eskuratu ahal izateko 6,5eko nota beharko dela esan zuenean sortutakoa. Nik ez dakit 5ekoa, 5,5ekoa ala 6,5ekoa izan behar duen. Bekek baliabide ekonomiko eskasak dituzten ikasleek unibertsitateari uko egin behar ez izateko balio behar dutela argi daukat baina, aldi berean, iruditzen zait ikasleak jabetu behar duela unibertsitateko ikasketak egiteko aukera izatea gizartearentzat esfortzu bat dela, eta aukera horri ahalik eta probetxu gehien ateratzeko ardura duela. Inork ez genuke nahi Osakidetzako ospital batera joan eta bere buruari 5a lortzea helburu gisa jarritako sendagile batek ebakuntza egitea, edo seme-alaba eskolara lehen egunean eraman eta bere tutorea horrelakoa izatea. Guretzat nahi ez dugun hori besteentzat ere ezin dugu onargarri ikusi, eta gizartearen zerbitzura dagoen lanbide baterako prestatzeko bidean, gure gaitasunak ahalik eta maila gorenean garatzea jarri behar dugu helburu bezala.

Haurra denbora eta espazioa konkistatzeko bidean

Duela hilabete batzuk historia eta geografia zenbat urterekin ikasten hasten garen galdetu izan balidate, 10-12 erantzungo nuen. Adin horietan kokatzen ditut nik Mahoma Mekan jaio zela, Eufrates ibaia, Mesopotamia eta Abu Simbel, baita Euskal Herriko ibaiak ere, eta hori baino pixka bat aurrerago gizakiaren denbora eta espazioaren konkista maisuki azaldu zuen Carl Saganen telebistako saioa eta liburua (1982).

Baina Haur Hezkuntzako graduan beste hainbat gairekin gertatu zaigun moduan, Gizarte eta Kultura Ingurunearen Ezagutzaren ikasgaian jakin ahal izan dugu historia eta geografiaren oinarriak lehen haurtzaroan eraikitzen direla, haurrak denbora eta espazioari buruzko funtsezko nozioak bereganatu ahala. Haur Hezkuntzako etapak biltzen duen adin-tartean denbora eta espazioa konkistatu ezean, ikasleak ezingo ditu behar bezala ulertu aurrerago eskolan aurkeztuko zaizkion historia eta geografiaren zientziak.

Haurrari denbora eta espazioa ulertzen nola lagundu jakiteko, bere tokian jarri gara eta, lehenik eta behin, bere ingurua nola hautematen duen aztertu dugu. Haur Hezkuntzako etapako haurraren eragiketa-aurreko pentsamenduan Piagetek XX. mendearen hasieran egindako ikerketetan egozentrismoa azpimarratu zuen oinarrizko ezaugarri gisa, hau da, haurrak uste duela gainontzeko guztiek berak bezala hauteman, sentitu eta pentsatzen dutela (Rodrigo, 2008, or. 204–206). Beraz, haurrak ez du bere burua ingurutik bereizten. 

Ezaugarri horri lotuta doaz haurren pentsamendu animista (objektuak bizirik daudela eta asmo eta nahiak dituztela ustea), fenomenismoa (denboran gertu ematen diren fenomenoen artean kausalitatezko harremanak ezartzea), finalismoa (gertatzen den guztiak helburu jakin bat duela ustea), edo artifizialismoa (gauza guztiak gizakiak edo naturaz gaindiko indarrek sortuak direla pentsatzea). Hannounek (1977, or. 14–24) egozentrismotik eratorriak diren haurren pentsamenduaren ezaugarri hauek inguruaren ezagueraren ikuspuntutik aztertu ditu, eta orain arte aipatutakoei sinkretismoa (ingurua globalki hautematea, gauza bakar eta bateratua balitz bezala, berau osatzen duten objektuak elkarrengandik banatu gabe) eta errealismoa (itxurazkoa errealetik ez banatzea, funtsezkoa osagarria denetik ez desberdintzea, edo iragankorra iraunkorretik ez bereiztea) gehitzen dizkie.

Hau guztia horrela izanik, oso garrantzitsua iruditu zait ikasgai honetan landutako edukiak graduan zehar landuko ditugun beste hainbat ikasgairekin lotzea, bereziki hezkuntzaren soziologiarekin eta zientzia esperimentalekin. Haurra ez bada bere burua ingurutik banatzeko gai, are gutxiago banatuko ditu inguru soziala eta kulturala ingurune fisiko eta naturaletik. Helduontzat zentzua duten bereizketa horiek Haur Hezkuntzako etapako haurrarentzat ulergaitz izango dira, eta horixe da Haur Hezkuntzako curriculumak islatzen duena arlo horietako ikaskuntzen inguruko helburuak batera finkatzen dituenean.

Bestetik, ezin dugu ahaztu Piagetek haurrak aldi horretan duen pentsamendua aztertu zuenean bere gaitasunak negatiboan deskribatu zituela, haurrak dituen mugei erreparatuz (Rodrigo, 2008, or. 204), gaur egun hezkuntzaren psikologian hedatuen dagoen ikuspuntutik urrun kokatuta. Halaber, jakina da Piageten teoriek berrikuspen kritikoa izan dutela psikologiaren aldetik, eta aipatu ditugun ezaugarri hauetan hainbat ñabardura sartu direla azken hamarkadetan (Rodrigo, 2008, or. 206–225).

Haurrek ingurua nola hautematen duten aztertzeak ontogenia eta filogeniaren arteko harremana ekar dezake burura, batez ere, kausalitatearen harira gelan aipatutako “Jainkoak burutik jota daude” filmaren zatiak ikustean. 

Gaur egun baztertua dago gizabanakoaren garapena espeziearen garapenaren isla dela defendatzen zuen teoria, baina film horretan ikus daiteke Kalahariko boskimanoen pentsamenduak lerro batzuk lehenago deskribatutako ezaugarriak dituela, garapenaren aldi egozentrikoari dagozkionak. Animismoa, artifizialismoa edo finalismoa oso presente daude gizakiaren kondaira zaharrenetan, mitologian eta gaur egun bizimodu primitiboak izaten jarraitzen duten kulturetan. Halaber, haurrek ingurua irudikatzeko duten moduan ere antzinako kulturek erabilitako teknikekin antzekotasunak aurki ditzakegu, beste sarrera bateko mapa mentalean elementuak forma eredugarrian marrazteak Egiptoko margoetako giza irudietan frontalki eta alboz margotutako atalak konbinatzen zirela gogora dakarrela diogunean bezala. Beraz, agian haurrak bere garapenean egiten duen bidean gizakiaren eboluzioan emandako ibilbidearen oihartzunak aurki ditzakegu, urrunekoak badira ere.

Bestetik, aipatutako filmak agerian uzten du ere inguruaren hautematea kulturalki ikasitakoa dela, eta kultura bakoitzak bere ingurura hobekien egokitzeko moduan hautematen duela berau. Kalahariko boskimanoen artifizialismo mitikoak barregura eragiten digu, baina mendebaldeko kulturan hezitako gehienok egun gutxi iraun ahal izango genuke bizirik Namibiako basamortu horretan, eta boskimanoak hantxe bizi izan dira prehistoriatik hona inguruarekin orekan. Gai honi lotuta, burura etorri zait ikasgai honetako denboraren kontzeptuez nire amarekin hizketan ari nintzela hark kontatutakoa: berak heldutan ezagutu zuen 70ko hamarkadako petrolioaren krisitik hona gurean eta beste herrialde askotan aplikatzen den udako ordutegia, eta oso ondo gogoratzen omen du ez zitzaiola buruan kabitzen posible zenik gure borondatez ordulariak aurreratu edo atzeratzea; denbora neurri batean konbentzio bat dela agerian utzi zuen gertakaria zeharo arrotz egin zitzaion. Nire amonak, aldiz, inolako arazorik ez omen zion ikusi aldaketari, bere haurtzaroan ere, XX. mendearen hasieran, udako ordutegia aplikatzen zelako. Beraz, haurrak ez dira espazioa eta denborarekin erlazionatutako kontzeptu eta nozioak ulertzeko zailtasunak dituzten bakarrak, eta heldutan ere gure ingurua ezagutzen jarraitzen dugu, batzuetan ikaskuntza horretan sekulako jauziak emanez, nire amari gertatu zitzaion moduan.

Bestetik, Haur Hezkuntzako etapako haurrek denbora, espazioa eta kausalitateari dagokionez ez dute zer ikasia bakarrik; helduoi zer irakatsi badute ere, haiei entzuten badakigu behintzat. Beren buruetan hain murgildurik egoteak lagundu egiten die haien interes-guneak argi identifikatzen. Horrela, mapa mentaletan beraien interesa piztuko duten mugarriak marraztuko dituzte, eta ez konbentzioek agindutakoak, edo besteen gustukoak direnak, idazlan honen eranskineko adibidean ikusten den bezala. Helduoi mapa mental bat marrazteko eskatuta agian pentsatutako espazio hori grafikoki modu zehatzagoan irudikatu ahal izango dugu, baina marraztutako objektuen artean toki txikia izango dute gure nahiek. Modu berean, haurrek kausalitatea ulertzeko duten era sinpleak maiz heldua argudiorik gabe utziko dute, zerbait ez egiteko aitzakia korapilatsuen azalpenak entzun ondoren haurrak “amak nahi ez duelako ez gara joango” dionean bezala, benetako arrazoia agerian utziz. Gure ekintzen zergatien atzeko benetako motibazioak ulertzeko oso lagungarri gerta dakiguke haurren ikuspuntua. Denborarekin dugun harremanerako ere asko dugu haurrengandik ikasteko, haiek orainaren gatibu diren artean, helduak iraganaren eta etorkizunaren morroi baikara, eta horrekin egunero erakusten digutelako orainean kokatutako pertsona zoriontsuagoa dela. Beraz, dena ez da hutsune eta muga haurrek denbora eta espazioa ulertzeko duten moduan.

Esandako guztiaren arabera, eskolaren zeregina da haurrari bere kulturarekin bat eginez ingurua hautematen eta konkistatzen laguntzea, gero eta objektiboagoa eta ez-zentratuagoa den ulermena izan dezan. Graduan zehar hezkuntzaren psikologiako arloan ikasitakoaren arabera, laguntza hori ez litzateke zuzenean “bultza” edo “tira” eginez emango, baizik eta haurrak bere kabuz bide hori egin dezan inguru aberatsa eskainiz eta laguntza eskatzen duenerako bere alboan egonez. Inguru aberats hori sortzeko “harriduraren pedagogia” (Hannoun, 1977, or. 27), zehatzetik abstraktura doan Brunerren aurkikuntza bidezko ikaskuntza (Woolfolk, 1996), eta aurretik ezarritako arau zurrunik gabeko esperimentazioa (Delval, 1991, or. 237–246) oso lagungarri izango zaizkigu, eta horiek dira gelan landu ditugun tankerako jolas eta ariketen atzean dauden ideiak. Batzuk harago doaz eta, pasa den astearen amaieran Kursaalen izandako jardunaldietan Francesco Tonuccik Haurren Hiria deritzon proiektuari buruz zioen moduan (Tonucci, 2013), arriskua ezinbesteko jotzen dute haurrarentzat ingurua konkistatzeko bidean.

ERREFERENTZIA BIBLIOGRAFIKOAK

Delval, J. (1991). Crecer y pensar: la construcción del conocimiento en la escuela. Bartzelona: Paidós.

Hannoun, H. (1977). El niño conquista el medio: actividades exploradoras en la escuela primaria. (J. J. Thomas, Itzul.). Buenos Aires: Kapelusz.

Rodrigo, M. J. (2008). Desarrollo intelectual y procesos cognitivos entre los 2 y los 6 años. In Desarrollo psicológico y educación. 1. Psicología evolutiva (2. ed., or. 201–225). Madril: Alianza Editorial.

Sagan, C. (1982). Cosmos. (M. Muntaner i Pascual & M. del M. Moya Tasis, Itzul.). Bartzelona: Planeta.

Tonucci, F. (2013). Haurren Hiria. (M. Elkoro Gabilondo, Itzul.). Donostia: Txatxilipurdi Elkartea.

Woolfolk, A. E. (1996). Psicología educativa (6. ed., 2. ed. gaztelaniaz.). Mexiko: Prentice-Hall Hispanoamericana.

Haurren partaidetza

UNICEFeko irakurgai bat aitzaki hartuta, ikasleen partaidetzari buruzko idazlan bat prestatzeko eskatu zaigu Ikastetxearen Antolakuntzako irakasgaian, gonbidatutako irakasle batekin egindako saioan. Argitalpenaren abiapuntua blog honetan aspaldian lantzeko dudan gai bat da: Haurraren Eskubideen inguruko Hitzarmena. Gogoan izan behar da 1989ko hitzarmen hori ez dela Nazio Batuek haurren inguruan onartutako bakarra; hortxe daude 1973ko (lanerako) gutxieneko adinari buruzkoa, 1999koa haurren lanik okerrenen ingurukoa, eta hainbat deklarazio eta bestelako arau-dokumentu 1959ko Haurraren Eskubideen inguruko Deklaraziotik hona onartutakoak. Bereziki, badut gogoa haurren eskubideen aitorpenak hezkuntza-sisteman izandako isla aztertzeko, haurren gizatasunaz jabetzeak hezkuntzan zer nolako eragina izan duen aztertzeko. Baina horrek beste batean izan beharko du, orain partaidetzaz aritu behar gara eta.

Aipatutako Hitzarmenak aitortzen duen haurren eskubideetako bat parte hartzeko eskubidea da. Irakurgaiak hiru esparru nagusi identifikatzen ditu haurraren partaidetzarako aproposak direnak: familia, eskola eta udalerria, edo tokiko maila. Maila pedagogikoan aipaten diren erreferenteak Freire, Giroux eta Apple dira. Bukatzeko, blog honetako Hezkuntzaren Mapa izeneko orrian landutako Arnsteinen eskailera aipatzen da irakurgaian:

Source: lithgow-schmidt.dk via Baiba on Pinterest

Arnsteinek 1969an zioen moduan, benetako partaidetza seigarren urratsetik aurrera ematen da, eta guk landu dugun UNICEFeko irakurgaiak aipatzen duen Roger Hart-ek 1992an Arnsteinen eskailerako zortzi urratsak haurren partaidetzari buruzko argibideekin azaltzen ditu. Argi dago, hortaz, informatzea, galdetzea edo despotismo ilustratuan egiten zen moduan, haurrentzat baina haurren partaidetzarik gabe erabakiak hartzea ez dela haurren partaidetza bermatzea.

Irakurgaia lantzen hasi bezain pronto Tonucciren "La Città dei Bambini" (Haurren Hiria) egitasmoa etorri zait burura, haurren partaidetza errealitate arrakastatsu bihurtzea posible dela frogatu duena mundu osoko ehunka hiritan. Beste sarrera baterako utzi beharko dut ekimena sakontasunean ezagutzea eta horren inguruan gogoeta egitea. Haurren partaidetza sakontasunean landu duen beste eredu bat, kasu honetan blogean jada landutakoa, Ekuadorreko Pesta eskola litzateke.

Bukatzeko, hezkuntzan ikasleen partaidetzaren alde egiteko eskatu zaigu hasieran aipatutako gelako saioan. Nik proposatutako goiburua ondokoa litzateke: partaidetzak egiten du komunitatea. Hortaz, hezkuntzan inplikatutako eragile guztien parte-hartzerik gabe ez dago hezkuntza-komunitaterik. Ikasleen partaidetzak dakartzan abantailak azaltzeko beste sarrera batean aztertu nuen hitzaldia erabiliko nuke, bigarren lauhilekoaren ardatza aniztasuna izanik, bereziki aproposa dena. Bertan, Chimamanda Adichie-k adierazten diguna hezkuntzan haurren partaidetza txertatzeari aplikatuz, esango genuke haurren (eta beste eragile guztien) begirada alde batera utzita eraikitzen den hezkuntza nahitaez izango dela osagabea, duen potentzialtasunaren zati handi bat itzalpean ezkutatuko baitu.

Finlandiako hezkuntza-sistema, edo "¡que vienen las suecas!"

Ikastetxearen Antolakuntzako foroan nahiko arrakasta izan duen eztabadairako harietako bat Finlandiako hezkuntza sistemari buruzkoa izan da. Artikuluak, bideoak, telebistako programak eta monografikoak ekarri ditugu forora oraingoz, guztiak oso interesgarriak. Dudarik gabe, asko dugu ikasteko dezente urrun dagoen hezkuntza sistema horretatik. 

Hala ere, gure eztabaida eraikitzen zihoan bitartean burura etorri zitzaidan José Luis López Vazquezen esaldi famatua ("¡Que vienen las suecas!"), 60ko eta 70eko hamarkadan hain famatuak izan ziren filmeetakoren batekoa; demokraziara oraindik iritsi gabe zegoen herrialdean egin ziren filmak, egun kateto samarra iruditzen zaigun gizarte hura islatzen zutenak. Ez al dugu bada oraindik ere gehiegi begiratzen kanpora, etxean egiten diren gauza onak ahaztuz? Ez da hori gure foroan gertatzen dena, ez horixe; izan ere, bertako adibideak gehiago dira kanpokoak baino, baina LOMCEri buruzko gatazka pil-pilean dagoen bolada honetan uste dut batzuetan kanpokoa bertakoari aipua kentzeko baino ez dela goraipatzen, eta hori ez da bidezkoa.

Bestetik, herrialde bakoitzaren sistemek bere gizartearen izaera islatzen dutela onartu beharra dugu eta, zentzu horretan, batzuetan ez da erraza toki batean ikustakoa beste batera eramatea.

Bukatzeko, La Sextako Salvados programan gai hau aztergai izan ondoren polemika handia sortu da telebistako aurkezle baten (Ana Rosa Quintana) twit edo txioa dela eta, Finlandiako suizidio-tasa aipatzen zuena. Ez da gai hutsala hori, zeren eta hezkuntzaren helburu nagusia gizakiari zoriontsu izaten laguntzea bada (ikus, adibidez, Tonuccik dioena), arrakastatsutzat jo al daiteke orduan Finlandiakoa? Ez da erantzuten erraza; horretarako Finlandiako kulturan suizidioak duen esanahi zehatza ezagutu beharko genuke, estatistika horiek sortzeko datuen jatorri zehatza, eta abar luzea, baina iruditzen zait zerbait erakusten digula: gauzak normalean ez direla zuri edo beltz.

Hezkuntza-sistemaren erreformaren inguruan

Moodle-eko foroan gelakide batek jarritako bideoa dakart hona. Ez du azalpenik behar, egia esan.