Haur Hezkuntzarako nire liburutegia

Goodreads plataforma erabilita Haur Hezkuntzari begira osatzen hasi naizen nire liburutegia blog honen bitartez partekatzeko alboko barran widget bat gehitu dut, tituluen mosaiko bat azalduko duena. Aurretik liburu batzuk banituen ere, bukatu berria dugun ikasturtean erosi ditut gehienak. Haur eta Gazte Literaturako lanak heldu batek urtean zehar irakurritako liburuen artean zenbatzeak balio badu, aurten primeran nabil!

Goodreads plataformak ingelesezko tituluak biltzen ditu gehienbat, eta nire liburutegiko ale asko hizkuntza horretan badaude ere, batzuk euskaraz edo gaztelaniaz dauzkat. Hori konpontzeko, Goodreads plataforman liburuzain bihurtzeko eskaera egin dut, eta horrela euskaraz eta gaztelaniaz ditudan liburuak igo ahal izango ditut.

Tresna interesgarria iruditzen zait. Haien zerrendak eginda dauzkaten Haur Hezkuntzako irakasleak bilatzen saiatuko naiz, eta horrela beste pertsona batzuen liburutegiak ezagutu ahal izango ditut. Oraingoz ez naiz liburu bakoitzari buruzko iritzirik idazten ausartu, ez baitakit nahitaez ingelesez egin behar ote dudan (horrela balitz, ez diot interes handirik ikusten), baina hori ere begiratuko dut. Liburu bakoitzari "puntuazioa" ematen hasi naiz, baina erosi aurretik orokorrean aurretik ondo aztertzen ditudanez, oso gustuko izaten ditut, eta ez dakit puntuazioarenak gehiegirako balio ote duen nire kasuan.

Liburuaren astea, estutasunak eta datorren asteko planak

Pasa den aste honetan liburuaren astea ospatu dugu eskolan. Egunero tutoreak gelaz aldatu dira ipuin bat kontatzeko, egunaren hasieran. Horrez gain, ipuin kontalari bat etorri da goiz batean (tamalez, ni eskolara joan ez naizen egunean), eta eskolako Lehen Hezkuntzako seigarren mailako ikasle batzuk etorri dira hainbat jarduera burutzera: gelaz-gela bikoteka ipuinak kontatu, Andersenen printzesa eta ilarraren ipuina kamishibai teknikaren bitartez kontatu eta "Nola dastatu ilargia?" ipuina txotxongiloen bidez antzeztu. Gurasoak ere gonbidatzen dira gelara ipuin bat kontatzera etortzeko, baina gurera ez da inor animatu.

Atentzioa eman dit irakasleek orokorrean ez dutela oso gustuko gurasoak eskolara sartzea. Horren bi adibide ikusi ditut aste honetan. Alde batetik, astelehenean bost urteko beste gelako haur baten urtebetetzea zen, eta bere amak argazki bat atera nahi izan zion gelan lagunekin (hori iruditu zitzaidan ulertu nuela, ni gure gelaren barruan bainengoen); tutorea gero etorri zitzaigun kontatzera, arratsaldean kanpoan atera zezala erantzun ziola kontatzera, "guraso hauek, zer pentsatzen dute?" tonuarekin (niri behintzat hori iruditu zitzaidan). Beste adibidea hiru urteko gelako irakasle batek ekarri zuen, liburuaren astean ipuina irakurtzera gurasorik etorriko ez zela espero zuela komentatu zigunean; antzaz, aurreko urtean bat etorri zitzaion adin horretako haurrentzat batere aproposa ez zen ipuin batekin, orduan beste irakasle batek esan zion agian berak lagundu beharko ziela gurasoei ipuinak ondo aukeratzen, eta lehenengoak erantzun zuen horretarako nahiago zuela ez etortzea, lan gutxiago emango ziotelako. Ez ote zion kezkarik eragin bere haurrarentzat ipuin aproposak aukeratzeko gaitasunik gabeko gurasoa ikustea? Erraza da, bada, gurasoei aholkua ematea gai horretan; Bularretik Mintzora egitasmoaren webgunea edo materialak, nahiz egitasmoaren atzean dagoen Galtzagorri Elkartearenak haien eskura jartzea besterik ez da behar eta. Ez dut ulertzen irakasleek gurasoekiko duten ezinikusia; agian oraindik irakasle ez naizelako da. Gurasoen inplikazio faltaz kexu dira, baina ez diete parte hartzen uzten; ez behintzat nola parte hartu aukeratzen uzten, aste jakin batean ipuin bat kontatzera etortzeko ateak irekitzea nire ustez ez baita parte-hartzeko jarduera bat. Baina, tira, parte-hartzeari dagokionean ni nahiko zorrotza naiz; aurretik ere hemen argi utzi dut.

Orokorrean, nire tutoreak liburuaren astearen inguruan duen iritzia ez da oso baikorra. Jarduera asko denbora motzegian egiten direla iruditzen zaio, eta haurrak pixka bat saturatuta bukatzen dutela horrenbeste ipuinekin. Niri ez zait horrelakorik iruditu, eskolara joan naizen egunetan behintzat; haurrek pozik entzun dituzte ipuinak eta oso gustukoak izan dituzte Lehen Hezkuntzako ikasleek prestatutako jarduerak. Egunero ipuin bat kontatzearen aldeko naiz eta, hortaz, ipuinaren astea ikasturte osora zabalduko nuke nik, dudarik gabe.

Hori guztiaz gain, astean zehar hasi gara estutasuna nabaritzen, datorren astea oporren aurretik azkena delako. Haurren karpetak etxera eraman behar dituzte hiruhilekoko lan guztiekin, eta hortxe gabiltza, gauzak prestatzen. Ondorioz, ez da aste ona izan nik jarduerak proposatzeko, eta datorren astea ere ez dut uste horretarako aproposa izango denik. Plastikako jarduera bat dut, materiala duela hilabete edo prestatuta, eta ez dut momentu egokirik ikusi hura gelara eramateko oraindik. Egia da nik practicuma lanaldi erdian egiten dudalako oraindik denbora geratzen zaidala, baina konturatu naiz unibertsitatetik jarri diguten lana, unitate didaktiko bat burutzea, alegia, ez dela errealista.

Aste honetan musikako jardueretako bat martxan jarri ahal izan dut, eta hemendik aurrera landu nahi nahi ditudan besteak martxan jartzen saiatuko naiz. Horixe, bada, asterako nire helburua. Hori, eta ia eguneroko ipuinari berriro heltzea.

Ipuinen iritziarekin jarraituta

Aste honetan txokoetako beste talde batekin landu dut orain arte gelan irakurri dizkiedan ipuinei buruzko iritziaren taula. Tira, horretan saiatu naiz behintzat, jarduera erdizka baino ez baigenuen bete.

Lehenengo taldearekin egin ondoren erabaki nuen bezala, taldeko bakoitzari liburu bat eman nion, bakoitzak izenburua, egilea eta argitaratze data bila zitzan. Hainbat arazo sortu ziren jardueran:

• Taldea zailena da, sei haurretatik hiru kudeatzen zailak direlako: batek esfortzu txikiena eskatuko dion ezeren susmoa hartu bezain pronto deskonektatu egiten du eta besteak lardaskatzen hasten da, besteak bere gustukoa den zerbait proposatzen zaionean sekulako kasketak hartzen ditu eta hirugarrenak jarrera zeharo desafiatzailea dauka, proposatzen zaion edozeri ezetz esanez.
• Jarduera azaltzen nien bitartean liburuak banatu nizkien eta, ondorioz, azalpena entzun ordez liburuak begiratzen hasi ziren, haiekin jolasean eta abar.
• Jarrera desafiatzailea duenak jarduera boikotatu nahi izan zuen, iritzia emateko eskurik altxa gabe, hari liburuak "zero patatero" gustatu zitzaizkiola esanez, eta berak gustuko zuen liburu bakarra jarduera hasi baino lehen esku artean zuena zela esanez (sobra ere, ez zion batere graziarik egin nik bere planak aldatzea).

Hori guztia ikusita, bizpahiru libururen iritzia eman ondoren esan nien iruditzen zitzaidala ez zeudela jarduera hura egiteko prest, liburuak bere tokian uzteko, eta beste zerbait egingo genuela. Hortaz, txoko horretan lantzen ari diren zerbaitean jarri ginen: bakoitzak pi silabarekin hasten den hitz bat pentsatu, nik horietako bakoitza arbeltxo batean idatzi, haiek haien orrian kopiatu eta, azkenik, haiek pi silaba koloredun arkatzarekin borobildu.

Jarduerak talde txikian proposatzeak duen abantailetako bat akatsak zuzentzen joateko aukera da. Sortu zitzaizkidan arazoak kontuan izanda, hirugarren taldeari begira bakoitzari liburu bana emango diet, eta egingo dugun jarduerari buruzko azalpenak eman ondoren joango dira banaka liburuak hartzen, bakoitzari buruzko iritzia ematen bukatu arte hurrengoa hartu gabe. Horrela espero dut lagunduko diedala haien arreta liburu bakarrean mantentzen. Falta zaidan taldean ez dut espero jarrera desafiatzailerik, baina, hala ere, egia esan, ez dakit zer demontre egin daitekeen horrelakoetan. Iruditzen zait lasaitasun osoz baina irmo erantzun behar dela, baina "hau egingo dugu, nik esan dudalako"ra jo gabe. Ez da erraza.

Jarduera bukatu gabe utzi duen bigarren talde honi jarduera bukatzeko aukera emango diot astean zehar (espero dut ni joango naizen hiru egunetan egokituko zaiela saio bat txoko horretan). Esango diet talde guztiek iritzia ematen bukatu ondoren, gela guztiaren aurrean kontatuko dudala talde bakoitzean zeintzuk izan diren asko, pixka bat eta gutxi gustatu zaizkien liburuak, eta pena litzatekeela lagunei kontatu behar izatea haien taldean ezin izan dugula jarduera bukatu. Ea horrekin "motibatzen" ditudan...

Orain arte irakurritako ipuinei buruzko iritzia

Taula sinple bat presatua nuen, gelan irakurritako ipuinei buruzko iritziak jasotzeko.



Gaur erabili ahal izan dut, txokoetan egin dugun saio bakarrean; liburu eta puzzle txokoan, hain zuzen ere. Talde bateko kideei orain arte gelan irakurri dizkiedan zazpi ipuinak eraman dizkiet, eta banan bana hartu ditugu izenburua, egilea eta argitaratze-data (liburuaren jaiotze-data deitu diogu guk gelan). Beraiek izenburua buruz gogoratuta edo azaletik irakurrita esan didate eta nik idatzi dut taulan. Gero egilea eta argitaratze-data non bilatu erakutsita haiek bilatu dituzte eta esan dizkidate, eta ondoren eskuak altxatuta adierazi dute liburua asko, pixka bat ala gutxi gustatu zitzaien.

Beste bi taldeekin jarduera bera egiteari begira, iruditzen zait gauzatxoren bat aldatuko dudala: izenburua, egilea eta argitaratze-data guztien artean bilatu ordez, bakoitzari liburu bat emango diot eta horrela bakoitzak batena bilatuko du. Bestela, erraza da bakar batek lana monopolizatzea. Bestetik, azpimarratuko diet helburua ez dela "asko" iritziak "irabaztea", baizik eta iritziak jasotzea eta eztabaidatzea.

Gustukoen zuten liburuaren argumentuaren laburpena egiteko asmoa nuen, baina hiru liburu taldeko guztiek oso gustuko izan dutela esan dutenez, ez dut denbora hartu nahi izan hiru laburpen egiteko, nahiago nuelako beste jarduera batzuk ere egitea. Gainera, liburu bakoitza hartu dugunean argi geratu zait askok argumentua nahiko ondo gogoratzen zutela. Hala ere, beste talderen batekin saiatuko naiz laburpen bat behintzat egitea; haiek niri diktatuta.

Irakurtzeari eta idazteari buruzko esteka interesgarriak, baita ikasten ikasteari buruzkoa ere

Azken boladan irakurtzeari eta idazteari buruzko webgune interesgarri bat topatu dut: http://familias.leer.es/

Familien ataleko aholkuak eta jarduerak asko gustatu zaizkit; jarduera asko Haur Hezkuntzako gelan praktikan jartzeko modukoak dira eta aholkuak guk unibertsitatean landutakoaren ildoan doaz. 

Irakasleei zuzendutako ataletik prestakuntzako webcastera iristen zara, http://videos.leer.es/ . Horko bideo batzuk bakarrik ikusi ditut, baina “aprender a aprender”ekoa oso interesgarria iruditu zait eta “leer en la era digital”eko Miróren proiektua ere.

Orain arte kontatutako ipuinak eta datorren asterako pentsatutakoak

Orain arte gelan kontatu ditudan ipuinak ondokoak dira: Lionniren "It's mine!", Tulleten "Liburu bat", Browneren "Tunela" eta "Urdaburutarrak", eta Dautremerrek ilustratutako "Nasrudin". Horietako bi plastika txokoan bi jarduera proposatzeko erabili ditut ondoren ("It's mine" eta "Urdaburutarrak"). Lehenengoaren kasuan jarduera luzeagoa izan da (berez, oraindik ez dugu bukatu), eta arte plastikoen portfolioan jasotzeko asmoa dut. Browneren liburuarekin marrazki bat egin zezatela proposatu genien, haien etxea eta barruan kide bakoitza etxeko lan bat egiten irudikatuko zuena. Interesgarria izan zen ikustea genero rolak ezer gutxi aldatu direla, eta emakumezkoak direla etxeko lanak egiten dituztenak. Noizbait aldatuko ote da hori?

Beste ipuinak helburu gehigarririk gabe gozatzeko kontatu nituen. Tira, egia da "Liburu bat" haurrak nireganatzeko helburuarekin kontatu nuela, ipuinaren tartea sendotzeko estrategiaren baitan, baina pedagogikoki bestelako helbururik ez nuen aldez aurretik finkatu.

Orain arte, esango nuke "Liburu batek" liluratu zituela, eta "Tunelak" haien interesa biziki piztu zuela, azken honen ondoren sortu baitzen orain arteko eztabaidarik aberatsena.

Datorren asterako bereziki haur bat gogoan izanda helburu "pedagogikora" bueltatuko naiz, haien artean izugarrizko antza duten bi ipuinekin: d'Allancéren "Vaya rabieta" eta Sendaken "Piztiak bizi diren lekuan". Hain dira antzekoak lehenengoa bigarrenaren "omenezko" dela esan litekeela (edo okerrago den zerbait). d'Allancérena askoz ere zuzenagoa da kasketa irudikatzeko orduan, Sendaken metafora baino askoz ere esplizituagoa da. Horregatik iruditu zait hobe lehendabizi d'Allancérena kontatu, eta hurrengo egunean Sendakena kontatzea, ea haurrek bien arteko lotura egiten duten ikusteko. Kasu honetan ere, eskatuko diet plastikako txokoan daudenean, haien "kasketaren monstruoa" marraz dezatela, bereziki zer egiten duen. Eta espero dut gaiaren inguruan eztabaidatzeko aukera emango digula.

Hauxek dira asmo honen inguruan ditudan dudak: egokia al da hain helburu "pedagogiko" argirako ipuinak erabiltzea? Zilegi al da? Haurrak prest egongo ote dira haien barruko mamua marrazteko, nahiz eta esan ondoren ez ditugula marrazkiak guztion aurrean erakutsiko (plastikako lanetako batzuekin egingo dugu)?

Gaia desdramatizatzeko, segun eta zer nolako giroa sumatzen dudan, nire kasketaren mostruoa haiek deskribatzeko asmoa dut, baita marraztekoa ere, hala nahi badute. Ea zer gertatzen den...

Ipuina irakurri eta entzutearen arteko aldea

Practicumean nagoen bitartean, haurrei egunero ipuin bat kontatzen diet, album ilustratu bat erabilita. Lehenengo egunetan, kosta zitzaidan igartze eta ondorioztatze estrategiak aplika zitzaten sustatzea, eta ipuina bukatu ondoren eztabaidatxoa egitea. Baina egunek aurrera egin ahala gusturago egiten dute eta, ondorioz, maiz ipuina nire begien bitartez irakurtzen dutela iruditzen zait, hau da, elkarrekintza aktiboa dagoela testua eta haien artean, nik deskodetzea erraztuta.

Joan den ostiralean arratsaldeko saioaren hasierarako utzi genuen ipuinaren kontaketa. Haurrak benetan nekatuta zeuden, eta batzuk zertxobait erreta ere, gelan nahiko bero zegoelako. Giroa ez zen aldekoa. Bestetik, Rébecca Dautremer-ek ilustratutako "Nasrudin" izeneko ipuina aukeratu nuen, eta irakurri nuenean iruditu zitzaidan luzeegia zela eta Nasrudin eta berea aitak azokara egindako bidaien kopurua ipuinetan magikoa den hirutik urruntzea ez zela ideia ona, baina, tira, gaia gertuko izango zutelakoan animatu nintzen. Gainera, bestelako ilustrazioak ikusteko aukera eskaintzen du.

Zatiren bat arintzen saiatu nintzen arren, eta hasieran egileak aipatu gabe utzita ere, luzeegi egin zitzaien, haria galdu zuten (nire kontaketa ere ez zen txukunegia izan, esan beharra dago) eta batzuk deskonektatu baino, konektatu ere ez zuten egin. Bukatzean, inolako galderarik bota gabe ostiral arratsaldeko txoko libreetara joan ginen. Egun hartan ez zuten libururik irakurri.

Egunero ipuinari tokia egin beharko geniokeela uste dut, baina agian oker nago. Haiek gustuko dituztelakoan kontatu nahi ditut, ala nik oso gogoko ditudalako? Haiek asetzeko, ala nire burua asetzeko?

Ipuinari buruzko eztabaida

Tutoreari proposatu nion praktikaldian zehar egunero ipuin bat kontatu nahi niela haurrei, eta horrela egiten dugu. Egunean zehar tartetxo bat bilatzen diogu ipuinari, eta batzuetan ipuinari lotutako jardueraren bat egingo dugu ere.

Haurrak erabat nireganatzea lortu duen ipuina Hervé Tullet-en "Ipuin bat" izan da, dudarik gabe. Uste dut horrekin lortu dudala haurrek ni ikustea haien interesekoa izango den zerbait ekarriko dien norbait bezala. Orain, mailari eutsi beharko diot, eta ez da erraza izango, ipuin askok Tulletenak baino esfortzu handiagoa eskatzen dutelako, edo apalagoak direlako haien "efektu berezietan".

Bestetik, gaur arte ez naiz konforme geratu ipuinaren inguruan sortutako eztabaidarekin. Gaur Anthony Browneren "Tunela" irakurri dugu, eta kontakizunaren aurretik eta kontatu bitartean igartze eta ondorioztatze estrategiak aplikatzeaz gain, ipuina bukatu ondoren pixka batean aritu gara argumentuaz hizketan. Hala ere, nire tutoreak ondoren adierazi didan bezala, eztabaida zalapartatsuegia suertatu da nik galderak talde osoari zuzendu dizkiodalako, eta horrek haur guztiak aldi berean hitz egitera bultzatu ditu. Galderak haur zehatzei zuzentzeko gomendatu dit, bereziki normalean talde handian gutxi parte hartzen duten haurrei, eta erabat ados nago berak esandakoarekin. Hortaz, hurrengoan horrela egiten saiatuko naiz.

Liburuei azala jartzea

Irakaslearen jardunak hamaika egiteko arrunt ditu, inolako sofistikaziorik gabekoak. Gaur arratsaldean horietako bat egingo dut: eskolara eramango ditudan ipuinei azala jartzea. Haur Hezkuntzan tapa biguneko liburuak babestea ezinbestekoa da pixka batean irautea nahi bada, behintzat.

Hementxe plastiko itsaskorra erabiltzeko teknika egokia:

Literaturaren tarterako apaingarriak

Joan den lauhilekoan literaturaren didaktikari buruzko ikasgaian landutakoaren arabera, komenigarria da literaturaren tarterako erritualak eta irakurketari magia emango dioten baliabideak prestatzea. Nik bi gauza prestatu ditut: ahoz kontatzeko ipuinen fitxak gordetzeko kutxa txikia (ez dut nik egin, erosi baizik, baina entziklopedia zahar handi bat eskura duenak interneten erraz aurkituko du etxean nola egin), eta egunero irakurriko den ipuina une egokira arte gordetzeko zorro bat (erositako kuxin-zorro bati lumazko lepokoa josita egin dut). Hona hemen argazkiak:

Lumaz inguratutako zorroarekin eskua joan zaidala uste dut, baina haurrak ezagututa laster galduko ditu lumak eta kameleoiek protagonismoa berreskuratuko dute.

Ipuinaren ordua iristeko irrikan egotea bermatuta dago!

Ipuinei lapatuta

Joan den lauhilekoa ipuinen aldia izan da niretzat; guztiak ipuinen inguruan egin du bira. Haur literaturaren ikasgaiaz gain, besteetan ere ipuinetara jo dut lanak egiteko.

Bereziki interesgarria iruditu zait arte plastikoen inguruan landutako jarduera didaktikoa, ipuin beraren (Txanogorritxo) bi bertsio alderatzeari buruzkoa. Ariketa polita iruditzen zait haurrek begirada kritikoa lantzen hasteko.

Literatura itzultzea zeinen zaila den

Blogera ekarri nahi nituzkeen berriak eta oharrak e-postan gorde ohi ditut (nire buruari estekak bidaltzen dizkiot). Azken hilabeteetan postontzia beterik daukat, ez baititut gaiak hona ekartzen. Arratsalde lasaia dudala aprobetxatuz, bat besterik ez bada ere, ekarriko dut hona.

Literaturaren didaktikan ipuin asko landu ditugu, bereziki album ilustratuetan jasotakoak. Horietako asko, gehienak, jatorrian beste hizkuntza batean idatzitakoak ziren, eta euskaratuta argitaratu dira. Irakasgaian zehar landutakoen artean, eta bestela egin ditudan bilaketetan ikusitakoen artean interesgarriak iruditu zaizkidan album ilustratu mordoxka erosi dut nire liburutegi pertsonalerako, 30 inguru. Eta erosteko orduan duda sartu zait: euskarazko bertsioa erosi, ala jatorrizkoa? Irakasgaia landu dugun gela liburutegi bat denez, bertan genituen erosi ditudan liburuetako asko, eta irakurri ahal izan ditut erosi aurretik. Batzuetan itzulpenen testuak oso onak iruditu zaizkit, izenburutik hasita (Browneren "Silly Billy" baino egokiago iruditu zait euskarazko "Kezkamuxelak", edo autore beraren "Piggybook" bezain ona euskarazko "Urdaburutarrak"), baina beste batzuetan akats ortografiko edo gramatikalak dituzten testuak aurkitu ditut, album ilustratu baten testu urria kontuan izanda barkatzen zailak iruditu zaizkidanak, edo ulertzen ez nituen esaldiak, baita gaizki itzulitakoak ere (jatorrizko testuak irakurtzean ikusi ahal izan dudanez). Euskarazkoa gustuko nuen kasuetan, hura erosi dut, eta beste askotan jatorrizko hizkuntzan idatzitakoa (ingelesa edo frantsesa bazen, horiek baitira ezagutzen ditudan atzerriko hizkuntza bakarrak). Gaztelaniaz ia batere ez.

BERRIAk duela gutxi itzultzaileen lanari buruz argitaratutako artikulua oso interesgarria iruditu zait, nire kezkak laburbiltzen dituelako eta gai honi buruz gehiago ikasteko aukera eman didalako. Benetan mundu interesgarria da, eta iruditzen zait maiz haurrei zuzendutako album ilustratuen itzulpenaren kalitateari ez zaiola behar bezalako arreta ematen, haur eta gazte literatura balio eskaseko genero bezala hartzen delako, et haurrentzat edozer egokia dela uste delako.

Literaturaren didaktika

Graduan orain arte landutako irakasgaietatik barruak gehien mugitu dizkidana aukeratu behar izango banu, dudarik gabe literaturaren didaktika esango nuke. Izatez, irakasgaia ere ez da, irakasgai erdia baizik. Hizkuntzaren eta Literaturaren Didaktikaren lehen erdia izan da, zortzi astez bakarrik landu duguna.

Aurreko ikasturtean Hizkuntzaren Didaktikaren Oinarriak landu genuen irakasle berarekin aritu gara, eta elkar ezagutzea abantaila handia izan da. Bestetik, eskola osoko gelarik politena izan dugu, teilatupeko liburutegi goxoa, giro aproposa sortzea ahalbidetu duena.

Irakaslearen planteamendua oso egokia iruditu zait: haur literatura eskuekin, begiekin, ahotsarekin eta belarriekin landu dugu, zaletasuna sustatu du, konfiantzazko giroa sortu du, eta ipuinak eman dizkigu barra-barra. Guk, ikasleok, lagundu egin diogu hori guztia lortzen, eta emaitza oso ona izan da. Sakonki hunkitu naute irakurgaiek eta ipuinek, izugarri gozatu dut guztiekin. Literatura irakurtzeko aukera eman dit, aspaldian alde batera utzia nuena. Jolasa izan da.

Saiatu behar dut blogean irakasgai honek niretzat izan duen garrantzia islatzen, orain arte ia ezer esan ez baitut, autobiografia literarioa ezik.

Autobiografia literarioa

Oharra: idazlaneko atalen izenburu diren aipuak lanerako ezarritako iturritik hartuak dira (Daniel Pennac-en Como una novela) eta gaztelaniatik itzuli dira.

“Irakurtzea etengabeko sormen ekintza da”

Idazlan honek izenburu harroputz samarra duela pentsa liteke, autobiografia literarioa idazleek haien ibilbidea azaltzeko egina izaten baita, nik dakidanez. Baina, Daniel Pennac-ek esandakoaren arabera, testuaren beste aldean kokatzen denak ere sortzen du. Ikuspuntu horretatik begiratuta, irakurle bakarrik izan naizen arren, ez naiz beste norbaiten sormenaren kontsumitzaile hutsa izan. Honetaz sekula konturatu gabe nengoen, eta ideia oso interesgarria iruditu zait.

“Filosofoen harria aurkitu berri du”

Nik ez dut gogoratzen hizkien multzo bat lehendabizikoz hitz bihurtu zitzaidaneko unea; izan ere, irakurketa-idazketa prozesuaz oroitzapenik ez dut. Matematikan, aldiz, Lehen Hezkuntzako aurreneko bi mailetako irudiak ditut buruan: arbelean amaigabeak iruditzen zitzaizkidan zenbaki potoloen batuketak, eta uda ostean biderkatzeko taulak ahaztu eta horiek berriro ikasi beharrak sortutako estutasuna (sekulan lortu ez nuena, bestetik). Idatzi eta irakurtzeari dagokionean, aldiz, ezertxo ere ez; samur egin zitzaidanaren seinale. Amari galdetu, eta berak ere ez du ezer berezirik gogoratu. Duen oroitzapen bakarraren bidez ondorioztatu ahal izan dugu Lehen Hezkuntzako lehen mailan nenbilela “eme eta a, ma” ikasten. Txikitan eta gaztetxo nintzela asko irakurtzen nuela gogoratzen zuen amak, eta hamaika edo hamabi urte nituela “Tiburón” nobela irakurri nuela, baimenik eskatu gabe. Liburuaren azala oraindik gogoan dut.

Irakurketan nire lehen aldiari buruzko oroitzapen zehatzik ez dudan arren, literaturak txikitatik erakarri ninduen; izandakoa, izan zitekeena, izan litekeena, bestelako tokiak, beste norbaiten bizitza, hori guztia eta gehiago zegoen liburuetan gordeta.

“... Irunearen misterioa: bera, testua, eta gu ...”

Zortzi urte nituela etorri ginen Bilbotik Donostiara bizitzera. Lehen urte horietako oroitzapen gozoetako batzuk larunbata eta igandeetan esnatu eta anaiak eta hirurok ohean irakurtzera sartzen ginenetakoak dira. Normalean anaia txikiaren ohean izaten zen; ni erdian, liburuarekin, eta haiek albo bietan. Irakurtzen hasi aurretik sukaldera galleten bila joaten zen gutakoren bat, eta gero ohea apurrez betetzen zen.

Bilbon Kili-Kili irakurtzen nuen, komikia, eta Donostiara etorri ginean, Ipurbeltz. Francisco Ibañezen komikiak ere irakurtzen genituen gaztelaniaz, baita Disneyren “Películas” liburuak ere. Aurrerago etorri ziren nire anaientzat Teoren bildumak eta Asterix eta Obelix euskaraz.

Zaharrena nintzenez, eta irakurtzen zekien bakarra, nik irakurtzen nituen liburuak haientzat, eta beraiek aukeratu egiten zituzten.

“... ipuinaren oinarrizko funtzioetako bat (...) gizakion borrokari etena inposatzea.”

“... pena merezi duen paradisu bakarrera itzulera: intimitatea.”

“Haizearekin zihoan, izugarri arinduta...”

Irakurtzeak niretzat hiru funtzio nagusi bete ditu: alde batetik, barruko niarekin harremanetan jartzea, nire buruarekin konektatzea, bestetik, nerabezarora gerturatzean bizitzen zaila iruditzen zitzaidan errealitatetik ihes egitea eta, azkenik, beti oso gustuko izan dudan egunez amets egiteko erregaia eskaintzea.

Ez dakit zergatik, baina txikitatik gustuko izan ditut ipuin goibel samarrak. Bereziki gogoratzen ditudan bi “Gabonetako ipuina” eta “Urretxindorra eta arrosa” dira. Ebenezer Scrooge-en gabon gaua bere hiru izpirituekin, iragana, oraina eta etorkizun bihur litekeena erakusten diotenak, eta bere odola hustuz musu-truk arrosa gorri bat sortzeko prest zegoen urretxindorraren istorioak oso erakargarri iruditzen zitzaizkidan. Lehenengoa Dickens-ena zela banekien, baina bigarrena Wilde-ena zenik ez, eta orain hobeto ulertzen dut ipuinaren tragikotasun erromantikoa.

Lehen Hezkuntzako bosgarren mailan, artean hamar urte betetzeko nituela, Ribavellosako udalekuetara bidali ninduten. Aurreko urtean Espejon izan nintzen, ikastolek antolatutako udalekuetan. Errioxako Ribavellosakoa Kutxarena zen, eta zeharo desberdina zen aurreko urtean ezagutu nuenetik. Instalazioak erraldoiak ziren, garai batean tuberkulosia zuten gaixoentzat eraikitakoak, eta belarrezko futbol zelaiak, igerilekua, zinema, eliza, liburutegia eta abar zituen. Begiraleak gazte “normalak” ziren arren, han mojek agintzen zuten. Laukoteka esertzen ginen otorduak egiteko, beti laukote berarekin, eta gauez megafoniaren bidez Sor Tomasak lo egin genezan garrasi egiten zigun. Batere gustura ez nengoenez, liburutegian igarotzen nuen denbora gehiena. Gogoratzen dut bertan irakurri nituela Enid Blyton-en “Bostak” bildumako ale mordoa gaztelaniaz. Abenturazko istorioak ziren eta, garai haietan, bi bilduma nagusi zeuden: aipatutako “Bostak” eta “Los Hollister”. Nik ez nuen sekula Hollistertarren libururik irakurri, ez dut oso ondo gogoratzen zergatik, baina liburuen azaletatik hasita ez nintzen beste haiekin identifikatzen.

Bosten abenturen jarraipen nahiko naturala izan zen Agatha Christie. Nire osaba batek bere misteriozko liburuen bilduma handia zuen, eta guztiak irakurri nituen. Azkenean, nahiko azkar asmatzen nuen gaiztoa nor zen, baina gustura irakurtzen nituen nobelak, hala ere, eta batzuetan engainatzen ninduen idazleak. Osabaren beste genero maitatua westerna zen, eta horietako mordoa irakurri nituen ere. Gogoan dut Zane Grey-ren nobeletako baten protagonistak, Lucyk, begiak bioleta kolorekoak zituela, eta niri ezinezkoa iruditzen zitzaidala; begi moreak!

Ama Círculo de Lectores-ekoa zen, eta berak nobela asko irakurtzen zituen. Batzuk baimenarekin irakurtzen nituen, eta besteren bat, ezkutuan. Amak erositako liburu horietako batek nire literatur zaletasunean leiho berri bat ireki zuen: Tolkien-en “Eraztunen Jauna”. Hamalau edo hamabost urte nituela irakurri nuen gaztelaniaz, eta hamaseirekin ingelesez (hiztegia alboan nuela, eta nahikoa kostata). Izugarri gustatu zitzaidala esatea gutxi esatea da. Iruditzen zait beti izan ditudala ipuinak gogoko, eta Tolkien-en mundua mega-ipuina zen, nerabezaroan ipuinez gozatzeko aukera itzela. Tolkien-en hainbat nobela irakurtzeaz gain, fantasiazko eta zientzia-fikziozko literaturan murgildu nintzen: Asimov, C. Clarke, Bradbury, Siruela argitaletxearen Erdi Aroko istorioen bilduma bat eta abar.

Literatura “serioagoa” ere irakurri nuen, baina ez dut hain biziki gogoratzen, egia esan. Ikastolako irakurgaien artean gogoratzen ditut Txillardegiren “Leturiaren egunkari ezkutua”, Saizarbitoriaren “Egunero hasten delako” edo Marséren “Últimas tardes con Teresa”.  Gandiagaren “Denbora galdu alde” eta Delibesen “El camino” datozkit burura gustukoen artean. Amaren liburuen artean irakurri nuen autore latinamerikarren bat (García Márquez, Neruda edo Vargas Llosa), eta Steinbeck-en “Suminaren mahatsak” gogoko izan nuela gogoratzen dut ere, baina “ganorazko” literaturako liburuak gutxiago izan ziren “besteak” baino. Beraz, esango nuke haurtzaroa Dickens eta Wilde-ren eskutik hasi arren, gerora ez diodala mailari eutsi.

Kalitatean ez ezik, kantitatean ere huts egin dut. Helduaroan literatura irakurtzeari ia utzi diot erabat. Ez dut ihes egiteko beharrik, nire buruarekin harremanetan jartzeko beste modu batzuk aurkitu ditut, eta lanean ia denbora guztia irakurtzen eta idazten ematen dut. Ondorioz, oporrak iritsi eta irakurtzeko gogorik ez dut izaten. Bestalde, badut irakurtzeko modu bat, batere gogoko ez dudana, non nire begiak zinemako proiektoreen antzekoak diren, eta irakurketa oso azkarra egiten dudan; momentuan irakurritakoa jarraituz, baina “dastatu” gabe eta memorian gorde gabe. Joera horri kontra egingo dioten liburuak komeni zaizkit, erritmo lasaia dutenak. Adibidez, joan den udan Miyamotoren “Kinshu” dastatuz irakurri nuen, eta aurtengoan Villarren “¡Eh, petrel!” ere gustura berrirakurri dut, baina Haddon-en “El curioso incidente del perro a medianoche”, unibertsitatean irakurtzeko eskatu zigutena, Aste Santu osoa aurretik eduki arren, arratsalde bakarrean irentsi nuen (matematikako asmakizunak alde batera utzita, horiekin aritzea alperrik zela banekien eta).

Hala ere, badakit literaturaren altzora itzuliko naizela. Oraingoz, behintzat, irakasgai honek ipuinetara bueltatzeko bidea eman dit, eta gustura ari naiz horretan.