Legeak eta hezkuntzaren kalitatea

Campusa aldizkariaren azken alea etxera iritsi zait, eta 27. orrialdean Francesco Tonucciri egindako elkarrizketaren azken esaldiek nire atentzioa deitu dute:

"Irakasle onak eskola ona sortuko, politikarien legeak gorabehera. Irakasle eskas eta ezgai batek ezin izango du eskola ona egin, lege onak abiarazita ere."

Haur Hezkuntzako graduko ikasle bezala primerako gogoeta iruditu zait. Saia gaitezen, hortaz, ahalik eta irakaslegai onenak izaten, eta legeak alde baditugu errazago egingo zaigu hezkuntza ona egiten lagutzea, baina bestela gertatuz gero ere, aurkituko ditugu zirrikituak nonbait.

Honen harira, burura datorkit azken egunetan bolo-bolo dabilen auzia, Wert ministroak unibertsitatean ikasteko beka eskuratu ahal izateko 6,5eko nota beharko dela esan zuenean sortutakoa. Nik ez dakit 5ekoa, 5,5ekoa ala 6,5ekoa izan behar duen. Bekek baliabide ekonomiko eskasak dituzten ikasleek unibertsitateari uko egin behar ez izateko balio behar dutela argi daukat baina, aldi berean, iruditzen zait ikasleak jabetu behar duela unibertsitateko ikasketak egiteko aukera izatea gizartearentzat esfortzu bat dela, eta aukera horri ahalik eta probetxu gehien ateratzeko ardura duela. Inork ez genuke nahi Osakidetzako ospital batera joan eta bere buruari 5a lortzea helburu gisa jarritako sendagile batek ebakuntza egitea, edo seme-alaba eskolara lehen egunean eraman eta bere tutorea horrelakoa izatea. Guretzat nahi ez dugun hori besteentzat ere ezin dugu onargarri ikusi, eta gizartearen zerbitzura dagoen lanbide baterako prestatzeko bidean, gure gaitasunak ahalik eta maila gorenean garatzea jarri behar dugu helburu bezala.

Denboraren %20aren araua hezkuntzari aplikatuta

Zeharo interesgarria iruditu zait blogari honen sarrera, Google-ek aplikatzen duen arau hori eskoletara eramatearen abantailak azaltzen dituena. Sinplea da oso: eskolako denboraren %20a norberak nahi duen hori ikasten ematea, eta ikaskuntza horren emaitzak denen artean partekatzea.

Enpresaren munduan emaitza onak ematen omen ditu proposamen honek, langileek ordaindutako lanorduen %20a enpresarentzat interesgarria izan litekeen ideia (ero) bat lantzeko balio duena. Hori bai, porrota positiboa den zerbait bezala ikustea eskatzen du, bestela ez baita posible benetan eroak diren ametsen atzetik ibiltzea, eta ez da hain erraza porrota begi onez ikusiko duen lan ingurunean aritzea, baina tira.

Hezkuntzaren munduan, ikasleentzat ez ezik, irakasleentzat ere aplikatu beharko litzateke ekimen erakargarri hau, baita unibertsitateko ikasketen esparruan ere, zergatik ez.

IKTak Haur Hezkuntzan?

IKTak Haur Hezkuntzan aplikatzearen inguruan ditudan zalantzak oso ondo adierazten ditu blogari honek bere artikuluan. Bere abiapuntua duda horiek izanik, haur txikiekin IKTak erabiltzearen alde egiten du eta, egia esan, konbentzitu nau. Oso egokiak iruditzen zaizkit testuan behin baino gehiagotan aipatzen diren baldintzak: IKTek adin bakoitzerako egokiak eta esanguratsuak izan behar dute. Hortxe dago gakoa, dudarik gabe.

Crowdfunding hezkuntzan aplikatuta

Hezkuntza hobetzeko martxan jar litezkeen ekimenei traba egiten dieten gauzen artean maiz aipatzen da baliabide ekonomikoen falta. Hona hemen fisikoki urrun dagoen, baina IKTeei esker behatzaren puntan dugun adibide bat, ideia onentzat dirua lortzeko. Inspiragarria.

Zertarako izan irakasle?

Bada, agian Punsetek deskribatutako etorkizun hori egi bihurtzeko...

Inoizkako txisteak

Hezkuntzarako Web 2.0 tresnen bi bilduma eta RSS jarioen irakurlea

Web 2.0 tresnak etengabe aldatzen doazenez, ez da erraza iturri bakar bat erabilita egunera egotea. IKTen inguruko webgune eta blogak jarraitzeaz gain, uste dut zerbait zehatzaren bila zabiltzan bakoitzean bilaketa espezifikoa egitea ezinbestekoa izango dela. Hala ere, tresnen bilduma pare bat ekarri ditut hona. Lehenengoak 300 aplikazio ditu zerrendatuta, bakoitzari buruzko azalpen motz batekin. 

Bigarrenak oraindik tresna gehiago ditu, eta antolaketa askoz ere interesgarriagoa. Izan ere, azken honetatik gustukoen dudana horixe da; antolaketa garbia eta barne hartzen dituen gaien aniztasuna. Egia da tresnetako asko Bigarren Hezkuntzara zuzenduta daudela, baina Haur Hezkuntzako irakaslearentzat ere erabilgarri izan daitezke, haure txikientzat apropoposak ez badira ere. IKTen "itsaso" zabal horretan erraza iruditzen zait aplikazio berri bat ezagutu, hori erabiltzeko apetak eman, eta horretarako aitzakiaren bila jartzea, berez, kontrakoa behar lukeenean: behar berria sortu, eta horretarako aproposena den aplikazioa bilatu jarraian. Oso egokia iruditu zait tresnen zerrenda antolatzeko lortu nahi den helburutik hastea, eta benetan bikaina da informazioaren egituratzea. Estekaren bat badirudi zaharkitua dagoela, baina inoiz Web 2.0 tresnen bilduma bat egin eta eguneratua edukitzera animatzen banaiz (zentzurik ez du egiteko lanak hartzea eguneratu behar ez bada), honelako egitura emango diot.

Bukatzeko, aurten erabiltzen hasi naizen beste aplikazio mota bat ere jasoko dut hemen: RSS jarioen irakurleak. Maiztasun handiarekin eguneratzen diren webguneak jarraitzeko oso aproposak dira (blogak, komunikabideak eta abar), eta nik Feedly erabiltzen dut. Ondo dabil, eta Blogger-ekiko abantaila du, blogez gain bestelako webguneak aplikazio bakarrarekin jarraitzea ahalbidetzen didalako. Aurretik Google reader-ekin edo Bloggerren harpidetza sistemaren bidez jarraitutako webguneak automatikoki hartzen ditu, eta erraza da kudeatzen.

Hizkuntzaren didaktikaren oinarriak

Sarrera hau komunikazio-gaitasunari buruz izan ditugun ikasgaiei buruzko sarreren osagarria da, edo haien jarraipen gisa har liteke. Lehenengo mailako ikasgaian hizkuntzalaritzaren eboluzioa ikasi genuen, eta bigarren mailako lehen lauhilekoan ahozko komunikazioan jarri genuen arreta, ikasgaiaren alderdi teorikoan eta zati praktikoan.

Bigarren lauhilekoan hizkuntzaren didaktikaren oinarriak finkatu ditugu Haur Hezkuntzako Hizkuntzaren Didaktikaren Oinarriak Testuinguru Eleanitzetan deritzon ikasgaian. Sarrera honetan ikasgaian esanguratsuen iruditu zaizkidan edukiak laburbilduko ditut, bada.

Ikasgai honetan, aurretik lantzen hasia genuen Uri Ruiz Bikandiren liburua lantzen jarraitu dugu; zehazki, bigarren, hirugarren eta laugarren kapituluak. Horrez gain, Xabier Bilbaok hezkuntza elebidunaren oinarrien inguruan argitaratutako liburuaren eta Berasategi eta Manterolaren hizkuntza gutxituen erronkei buruzko liburuaren hainbat atal aztertu ditugu. Bosgarren inkesta soziolinguistikoari buruzko txostena, ikastetxeetan erabilera indartzeko planei buruzkoa eta EAEko immigrazioari buruzko 2010eko urtekariko hainbat atal ere izan ditugu irakurgai, beste batzuen artean. Horiek guztiak kontuan hartu dira sarrera hau prestatzeko.

Hizkuntzaren jabekuntzaren prozesua gure aztergai nagusietako bat izan da, bai lehen hizkuntzaren jabetza, baita bigarren hizkuntzaren jabetza ere. Lehenengo hizkuntzaren jabetzari dagokionez, psikologiaren korronte ezberdinetan oinarritutako teoriak daude, eta bakoitzak modu diferentean ulertzen du gaia. Gaur egun, Brunerren ikuspegi interakzionista nagusitzen da, beste teoria guztiak barne hartzen dituen korronte integratzailea. Hitz gutxitan, teoriek honela ikusten dute hizkuntzaren jabekuntzaren prozesua:

• Teoria behaviorista: haurrak jaiotzean ez du hizkuntzaren inguruko inolako ezagutzarik (tabula rasa), eta ingurunearen eraginez ikasten du, estimulu/erantzun dinamiken bitartez eta imitazioz. Teoria honek ezin du azaldu nola den posible haurrak sekula entzun gabeko esaldiak sortzea, adibidez.
• Innatismoaren teoria: Chomskyren arabera, jaiotzetiko gramatika unibertsalari esker, hizkuntza natural batekin harremanetan jartzea nahikoa da hizkuntzaz jabetzeko mekanismoa abian jartzeko. Hizkuntza garatzeko aldi kritikoaren kontzeptua plazaratzen du (5 urteak bete aurretik beharrezkoa da hizkuntza naturalarekin kontaktua hizkuntz gaitasuna garatzeko). Teoria honek ezin du azaldu esaldien anbiguotasuna edo ironia ulertzea nola den posible.
• Teoria konputazionalista:  80ko hamarkadako teoria honek adimena neuronen konexioen konfigurazioarekin parekatzen du, eta eremu pragmatikoan kokatzen da, komunikazioan hitzei ez ezik, tonuari eta jarrerari erreparatzen diogula aitortuz (Brunerren PERFINK: perceive, feel, think).
• Piageten konstruktibismoa: adimena gizakia inguruneari egokitzeko mekanismoa dela proposatzen du, esperientziak egituratuz eta eskemak antolatuz eraikitzen dena, zerotik hasita (tabula rasa). Ingurunearekin dugun elkarrekintzaren ondorioz eskemak etengabe birmoldatuz doaz. Hizkuntza garapen kognitiboaren azpiproduktu litzateke.
• Karmiloff-Smith-en neokonstruktibismoaren teoria: adimenaren oinarrizko ezaugarria berari buruz pentsatzeko gai izatea da, bere burua birpentsatu edo berrirudikatzen du etengabe. Honen adibide da hizkuntzaren birdeskribapenean ematen den U formako prozesua, haurra roto – rompido –roto esatera eramango duena bi eta sei urte bitartean (hasieran kontzientzia metalinguistikorik izan gabe hartuko du ingurunetik forma, gero aditz erregularrak ezagutzean hipotesi bat eraiki eta forma akasduna sortuko du eta, azkenik, ingurunearekin elkarrekintzan berriro ere forma zuzenera iritsiko da, baina kasu honetan kontzienteki).
• Vigotskiren teoria sozio-kulturala: hizkuntza komunikaziorako tresna kulturala da, gizarte-esperientziaren emaitza, eta ez garapenaren ondorio zuzena. Haurrak helduaren laguntza aktiboaren beharra du hizkuntza bereganatzeko, eta laguntza hori garapen hurbileko eremuan ematen da. Adimenak eta hizkuntzak bereizitako jatorriak dituzten arren, garapenean goiz egiten dute bat, eta hortik aurrera bizitza osoan zehar hizkuntza adimenaren makulu izango da.

Bigarren hizkuntzaren jabekuntzaz aritzeko, lehendabizi elebitasun goiztiarraren inguruko oinarrizko bi ikuspegi nagusiak ezagutu behar ditugu:

• Volterra eta Taeschner-ena: autore hauen ustez, haurrak bi urteak bete arte ez ditu bi hizkuntzak desberdintzen, 2-3 urterekin forma eta erabileraren aldetik biak desberdintzen hasiko da, eta hortik aurrera ondo bereiziko ditu. Eztabaidak daude hiru aldi hauen adinen inguruan eta, adibidez, Vila-k dio lehen aldian nahasketa lexikoan baino ez dela ematen.
• Meisel-ena: honen aburuz, elebidunak hasieratik bereizten ditu bi sistemak, eta sistemak nahastea ekidin daiteke hizkuntza bakoitza zein testuingurutan erabili behar den argi uzten bada, bi hizkuntzen pisua orekatua bada eta hizkuntzak haien artean oso antzekoak ez badira.

Hortaz, elebidunaren lehen hizkuntza “elebitasuna” litzateke, eta elebitasunaren bidez haurrak hizkuntza gaitasuna bi modu diferenteetan azaleratzen ikasiko du.

Bigarren hizkuntzaren jabekuntzan faktore garrantzitsuenak inputa, outputa eta ezaugarri pertsonalak dira. Inputaren inguruan aurreko lauhilekoko ikasgaian sakon aritu ginen, eta hemen azpimarratuko dugun gauza bakarra input ulergarriaren garrantzia da. Hau da, hizkuntz gaitasuna garatzeko ez da nahikoa edonolako inputa. Inputak ulergarria izan behar du, orduan soilik bihurtuko baita baliagarri izango den intake, eta ez zarata hutsa. Haurrari input ulergarria emateko irakasleak hainbat estrategia erabili beharko ditu, aurreko ikasgaian azaldutakoak. Beraz, inputaren kantitate minimo bat beharrezkoa den arren, horren kalitatea garrantzitsuagoa izango da bigarren hizkuntzaren jabetzan.

Inputa ezinbesteko bada ere, ez da nahikoa, eta ikasleak ekoitzi beharra dauka aurrera egiteko; hau da, outputa sortu behar du. Lehen hizkuntzatik abiatuta bigarren hizkuntza menderatzera eramango duen bide luzean hainbat urrats emango ditu, tarte-hizkuntza izena dutenak. Garrantzitsua da jakitea hizkuntza jakin bat lehen hizkuntza gisa ala bigarren hizkuntza gisa ikasteko prozesuan urratsak oso berdintsuak direla, eta bigarren hizkuntzaz jabetzeko bideko urratsak oso berdintsuak direla lehen hizkuntza diferenteetatik abiatzen diren ikasleentzat.

Emango diren desberdintasunetako batzuk akatsetan daude. Hain zuzen ere, bigarren hizkuntza jabetzeko bidean egingo diren akatsetako batzuk lehen hizkuntzako arauak bigarren hizkuntzari aplikatzean emango dira (interferentziak), eta beste akats batzuk bigarren hizkuntzaren egiturak menderatzeari lotutakoak izango dira, dena dela ikaslearen lehen hizkuntza (tarte-hizkuntzaren akatsak). Beraz, lehen hizkuntza diferentea duten ikasleek bigarren hizkuntza bera ikastean, tarte-hizkuntza berdintsuak izango dituzte, lehen hizkuntzaren interferentziak salbu. Tarte-hizkuntzak, hortaz, sistematikoki aldatzen dira, jabetze-ordena eta garapen sekuentzia jakinei jarraituz. Bestetik, kontuan izan behar da tarte-hizkuntza batetik bestera igarotzean akats fosilduak gera daitezkeela, zuzenketarik ezean atzean utziko ez direnak.

Tarte-hizkuntzaren fenomeno indibidualak badu gizarte-mailako parekoa: pidgina (hizkuntza-sistema bera ez dutenek garatutako komunikazio-sistema). Hezkuntzaren helburuetako bat “pidginizazio fenomenoak” (hibridazioak) galaraztea izango da.

Lehen hizkuntzak badu nolabaiteko eragina bigarren hizkuntzaren jabetzan. Alde batetik, bi hizkuntzak oso berdintsuak badira, akats gehiago sortuko dira, ikaslea bi hizkuntzen antzaz fidatuko delako, sekuentzia batetik bestera mantsoago jauzia eginez. Bestetik, bigarren hizkuntzak lehenengoak ez duen ezaugarri edo kategoria berriren bat duenean ere jabekuntzaren abiadura motelduko da. Hasierako urratsetan bereziki, ikasleak transferentzia aplikatuko du, lehenengo hizkuntzako arauak bigarren hizkuntzara aplikatuz, eta horregatik du eragina lehen hizkuntzak bigarrenaren jabekuntzan.

Beraz, tarte-hizkuntzetan aurrera egiteko ikasleak bere hipotesiak eraikiko ditu, eta ingurunean frogatuko ditu, jasotako erantzunaren arabera hizkuntza doituz. Horregatik da garrantzitsua akatsak zuzentzea, eta horixe da bigarren hizkuntza irakasteko eginkizun zailenetakoa. Erantzunak maila afektiboan eta kognitiboan eman behar dira, ikaslearen eta egoeraren faktore anitzak kontuan hartuta. Orokorrean, akatsen zuzenketarako estrategiak aurreko ikasgaian landu ditugunak lirateke.

Inputaz eta outputaz gain, esan dugun moduan, norbanakoaren ezaugarriak ere garrantzitsuak dira. Badirudi adinak garrantzi gutxi duela bigarren hizkuntzaren jabekuntzan; haurrek ahoskera errazago ikasten dute eta lotsa gutxiago dute, baina beste alderdi gehienetan badirudi helduek abantaila dutela. Murgiltze-ereduetan, antzaz, emaitzak hobeak dira haurrak oso txikiak direnean. Bestetik, bigarren hizkuntza ikasteko gaitasuna badirudi nahiko egonkorra dela,ezin dela trebakuntzaren bidez gehiegi aldatu, eta %25-50eko pisua duela, beste guztia faktore emozionalek eta nortasunarenak erabakitzen dutelarik. Azken hauen artean leudeke motibazioa, jarrerak, nortasuna eta estilo kognitiboa.

Hezkuntza elebidunari ere tarte handia eskaini zaio ikasgaian. Pertsona mailako elebitasunaren eta gizarte mailako elebitasunaren inguruko oinarrizko kontzeptuak lantzeaz gain, elebitasuna eta adimenaren arteko erlazioaz aritu gara, eta hizkuntza gutxituentzako irakaskuntza-programa eta ereduak aztertu ditugu.

Ez dago unibertsalki onartutako elebitasunaren definiziorik baina, hala ere, hezkuntza elebidunaren bidez lortu nahi den elebitasunaren ezaugarriak defini daitezke. Hezkuntza elebidunak lortu nahi dituen elebidunek lau hizkuntz trebetasunak (ulermena, mintzamena, irakurmena eta idazmena) izango dituzte bi hizkuntzetan, eta trebetasun horiek testuinguru barruko komunikazioan nahiz testuinguru murritzeko komunikazioan erabiltzeko gai izango dira. Elebitasunak, hortaz, hiru ezaugarri ditu: independentzia (bi sistemak ez nahastea), alternantzia (sistema batetik bestera aldatzeko gaitasuna) eta itzulpena (sistema batean esandakoa/entzundakoa bestean adierazteko gaitasuna). Hamers eta Blanc-en arabera, elebitasuna hainbat faktoreren arabera sailka daiteke:

• Hizkuntza eta pentsamenduaren arteko erlazioaren arabera: elebitasuna konposatua (sistema batean mezua jaso, bestean prozesatu eta lehenengoan itzuli) edo koordinatua (sistema bakoitzean jasotako mezuak sistema horretan prozesatu eta erantzutea) izan daiteke.
• Bi hizkuntzetan lortutako gaitasunaren arabera: elebitasuna orekatua edo menderatzailea (sistema bat besteari gailentzen zaiona) izango da.
• Bi hizkuntzak eskuratzeko adinaren arabera: elebitasuna goiztiarra, nerabezarokoa (10-16 urte) edo helduarena (> 16 urte) izango da. Goiztiarraren barruan aldi berekoa eta kontsekutiboa (bigarren hizkuntza 10-11 urteak bete aurretik eskuratzen denean) desberdintzen dira.
• Bi hizkuntzen estatus soziokulturalaren arabera: elebitasuna gehigarria edo kengarria (bigarren hizkuntza lehen hizkuntzaren kaltetan ikasten denean) izango da.
• Atxikimendu eta identitate kulturalaren arabera: elebitasuna bi kulturakoa, kultura bakarrekoa lehen hizkuntzan, kultura bakarrekoa bigarren hizkuntzan edo akultural anomikoa (psikologikoki kaltegarria) izango da.

Gizartea elebiduna dela diogunean ez dugu esan nahi pertsona guztiak elebidun direnik, noski. Munduan herrialde askotan hizkuntza bat baino gehiago hitz egin arren, gutxi dira ofizialki elebidun edo eleaniztun diren herrialdeak (Europan, Finlandia, Suitza eta Belgika). Beste batzuetan ofizialtasun mugatua ematen zaie hizkuntza batzuei. Gizartean bi hizkuntza daudenean, normalean diglosia egoera ematen da, eta ondokoa gertatzen da: hizkuntza nagusiak goi mailako funtzioak betetzen ditu eta prestigioa du, hizkuntza gutxitua lagunartean eta etxean erabiltzen den artean, osperik izan gabe. Etxean hizkuntza gutxitua jasotzen dutenen artean askoz ere elebidun gehiago izaten da hizkuntza nagusia jasotzen dutenen artean baino, azken hauek ez baitute sentitzen hizkuntza gutxitua ikasteko beharra.

Normalean hizkuntza nagusiak gutxituak baino hiztun gehiago ditu, baina ez beti. Egoera diglosikoak egonkorrak izango dira hizkuntza bakoitzak bestearen tokia hartu nahi ez badu (Paraguai eta Luxenburgoren kasua), baina normalagoa da aldatzeko prozesuan dagoen egoera diglosikoa. Hizkuntza gutxituak goi mailako funtzioak bete ahal izateko hiztunen borondateaz gain, hizkuntzaren estatusa aldatzeko politikak beharrezkoak dira, hizkuntza bera arlo formalerako egokitu behar da, eta hizkuntzaren erabilera testuinguru berrietara hedatu behar da. Hizkuntz planifikazioaren bidez garatuko dira hizkuntza gutxituaren estatusa aldatzeko teoria eta estrategiak, eta hizkuntz normalizazioaren bitartez gizartean erabilera indartu eta hedatzeko prozesua abian jarriko da. Azken horretarako, hiru baldintza eman behar dira: corpusa lantzea (estandarra sortu, hizkuntza arautu eta abar), estatusa hobetzea (ofizialtasuna aitortu, gizarteko arlo berrietara hedatu eta abar), eta hiztun kopurua areagotzea (hizkuntza ikasteko zentroak, hezkuntza programa elebidunak eta abar).

Hezkuntza elebiduna eta adimenaren garapenaren arteko harremanaren inguruan eztabaida handiak izan dira XIX eta XX. mendeetan. Hezkuntza sistemak XIX. mendean hedatu zirenean etxetik hizkuntza gutxitua zekarten haurrak hizkuntza nagusian eskolatzean lortutako emaitza txarrek elebitasuna adimenarentzat kaltegarria zela pentsatzera eraman zituen garaiko adituak. 1962an Montrealgo (Quebec, Kanada) Saint Lambert eskolan garatutako hezkuntza elebidunaren programak ikuspegia aldatu zuen, ordea. Frantsesezko murgiltze programa honetan familia ingelesetako haurrak frantses hutsean eskolatu ziren, eta Lambert eta Peal ikerlariek ondorioztatu zutenez, emaitza arrakastatsuak lortu ziren hizkuntzen jabekuntzan eta adimen probetan. Lambertek 1974 argitu zuen zein baldintza eman behar diren elebitasunak emaitza onak emateko:

• Hizkuntzen indarrari dagokionez, etxetik hizkuntza gutxitua dakarren haurra hizkuntza nagusian eskolatzen bada, jarrera anbibalentea izango du lehen hizkuntzarekiko eta eskolako hizkuntzarekiko, normalean elebitasun kentzailea sortuz. Hizkuntza nagusia etxetik dakarten haurrak hizkuntza gutxituan eskolatzean, aldiz, elebitasun gehitzailea lortzen da, eskolako hizkuntzak etxekoari tokirik kentzen ez diolako.
• Hiztunen maila soziokulturalari dagokionez, maila altuko haurrek etxean babes gehiago dute elebiduntasunarekiko, eta elebidun hobeak izaten dira.
• Eskolako programa eta irakasleei dagokienez, irakasleek elebidunak izan behar dute.
• Azkenik, gurasoen jarrera eta motibazioa erabakigarriak dira.

Pixka bat aurrerago Cummins-ek elkarmenpekotasunaren teoria plazaratu zuen. Horren arabera, eskolako hizkuntzan lortuko den gaitasuna etxeko hizkuntzan lortzen duenari lotuta doa. Hori horrela da hizkuntz gaitasunak izeberg baten itxura duelako: azalean, hizkuntza bakoitza erabiltzean, badirudi independentea dela, baina sakonean komunikazio-gaitasuna bera da ezagutzen diren hizkuntza guztietarako. Sakoneko gaitasunak (sintesia, analisia, arrazoitzea, ebaluatzea, eta horrelako adimen-operazioak) batera daude garunean, eta azalekoak (ahoskera, lexikoa, gramatika arauak), banatuta. Hizkuntza batean landutako sakoneko gaitasunak bigarrenerako balio du, bigarren hizkuntza erabiltzeko aukerak eta motibazioa badaude. Are gehiago, errazagoa da hizkuntza gutxituan landutako sakoneko gaitasunak hizkuntza indartsura transferitzea alderantziz baino. Beraz, euskaraz eskolatutako haurren gurasoek erdaraz soilik hitz egiten badute, hobe dute haurrari erdaraz aritzea eta etxeko hizkuntza sendotzea.

80ko hamarkadan Cumminsek bere teorian sakondu zuen, eta argitu zuen hizkuntza batean aritzeko nahikoa dela azaleko gaitasunak eskuratzea (oinarrizko komunikazio-trebetasunak, BICS). Adimen-operazio sakonagoetarako, aldiz, hizkuntz gaitasun akademiko-kognitiboa (CALP) behar da. Hizkuntza bat erabiltzeko testuinguruaren laguntza dagoenean BICS erabiltzen da (haurrak jolastokian solasean dabiltzanean, adibidez), eta testuinguruaren laguntzarik ez denean CALP (esaterako, arduradun lanak egiten ari den haurrak aste bukaeran egindakoa azaltzen duenean).

Elebitasuna eta adimenaren arteko harremanarekin jarraituz, haur elebidunetan hiru adimen-gaitasun egon daitezke indartuagoak: alternantziaren ondorioz sortzen den pentsaeraren malgutasuna, hitzaren forma esanahitik banatzeko gaitasunak ematen duen kontzientzia metalinguistikoa eta komunikaziozko egoera berrietara moldatzea errazten duen komunikaziorako sentimena. Abantaila hauek argiak dira elebidun orekatuetan, ez horrenbeste elebidun ez-orekatuetan, eta abantailarik ez dago (edo desabantailak daude) hizkuntzetako bat bera ere menderatzea lortzen ez duten haurrentzat. Horren zergatia azaltzeko Cummins eta beste ikertzaile batzuk atalaseen teoria sortu zuten. Bi atalase daude haurrak izan dezakeen elebitasun mailan:

• Lehen atalasea: hizkuntza batean sakoneko gaitasunak eta bestean azalekoak lortzen dira. Adimenean eraginik ez dago.
• Bigarren atalasea: bi hizkuntzetan sakoneko gaitasunak garatzen dira, hau da, elebitasun orekatua. Adimenean onurak daude.

Inolako hizkuntzetan lehen atalasea gainditzen ez bada, adimen gaitasunentzat kalteak sortuko dira. Cumminsen koadranteen teoriak kontzeptu hauetan sakontzen du, elebidun orekatu bihurtzeko (laugarren koadrantea) eman beharreko urratsak definituz.
  

Kontuan izan behar da testuingurua lagun den egoeretan bigarren hizkuntzan aritzeko haurrak 1-2 urte beharko dituela, eta 5-7 urte testuinguruaren laguntzarik gabe aritzeko. Beraz, irakasleak haur bakoitza zein koadrantetan dagoen aztertu behar du.

Elebitasunaren oinarrizko kontzeptuak aztertu ondoren, bost irakaskuntza-programak azalduko ditugu:

• Azpiratze-programak: hizkuntza gutxitua etxetik dakarten haurrak hizkuntza nagusian eskolatuz hizkuntza nagusia ikas dezaten bilatzen dute, eta ondorio bezala elebitasun kentzailea dakarte, baita maiz eskola-porrota ere.
• Trantsizio-programak: aurrekoaren helburu bera dute, baina Haur Hezkuntzan eta batzuetan Lehen Hezkuntzan ere, haurrei hizkuntza gutxitua gelan erabiltzen uzten diete. Irakasleak elebidunak izaten dira.
• Iraupen-programak: helburua elebitasuna da, eta hizkuntza gutxitua irakaskuntzarako erabiltzen da. Hizkuntza nagusiaren presentzia askotarikoa da, ikasgai huts izatetik irakaskuntzarako bi hizkuntzak erabiltzera irits daitekeelarik. Hizkuntza gutxitua ondo hedatua dagoen tokietan emaitza onak ematen ditu.
• Murgilketa bikoitzeko programak: helburua elebitasuna da, eta etxetik hizkuntza gutxitua dakarten haurrak eta hizkuntza nagusia dakartenak nahasten dira kopuru bertsuetan horretarako. Ez dago oso hedatua.
• Murgilketa programak: helburua elebitasuna da, eta haurrak etxeko hizkuntza ez den batean eskolatzen dira horretarako. Irakasleak elebidunak dira, eta etxeko hizkuntza babestu eta balioesten da. Oso eraginkorra da hizkuntza handiekin kontaktuan dauden hizkuntza gutxituen transmisiorako. Abian jartzea ez da erraza, baliabide asko behar delako.

Hortaz, hezkuntza elebiduneko irakasleek hizkuntza irakasteko prestatuta egon behar dute; ez da nahikoa hizkuntza bera menderatzea. Bestetik, hizkuntza gutxituak indarberritzeko eskolak asko egin dezakeen arren, bereziki hiztun-kopurua handitzen, ezinbestekoa da eskolatik kanpo hizkuntza gutxitua erabiltzea, bestela esfortzua alferrikakoa izango baita.

Azaletik bada ere, Euskal Herriko hezkuntza ereduak aztertuko ditugu. Jakina denez, Nafarroako eskualde batzuetan eta Iparraldean ez dago hezkuntza publiko elebidunik. 60ko hamarkadan ikastolak sortu eta hurrengo urteetan guraso erdaldunen seme-alabak euskaraz eskolatzen hasi zirenean, erronka bat suposatu zien, haur euskaldunentzat mantentze programak eskaintzeaz gain, haur erdaldunentzat murgiltze programak eskaini behar zituztelako.

EAEn hiru eredu daude: A (euskara ikasgai bezala, eta beste guztiak gaztelaniaz), B (irakurketa-idazketa eta matematika gaztelaniaz, eta beste ikasgai batzuk euskaraz, azpi-eredu trinkoan irakurketa-idazketa euskaraz lantzen den arren), eta D (euskara eta gaztelania ikasgai bezala, eta beste guztiak euskaraz). Hortaz, D eredua haur euskaldunentzat mantentze programa litzateke, eta haur erdaldunentzat murgiltze programa, eta A eredua azpiratze programa litzateke haur euskaldunentzat elebakartasuna duelako emaitza. Haurren gaztelaniako maila parekoa da hiru ereduetan Cumminsek azaldutako sakoneko gaitasunen transferentziagatik.

Nafarroan lau hezkuntza eredu daude: A (EAEkoaren parekoa), B (ia ikasgai guztiak euskaraz), D (EAEkoaren parekoa) eta G (gaztelania hutsekoa). B eredua ia desagertua dago. Eremu euskaldunean euskara ikastea derrigorrezkoa denez, A eta D ereduak daude eskaintzan; eremu mistoan eskaera badago A edo D ereduak eskaintzen dira, eta bestela G aplikatzen da; eta eremu ez-euskaldunean ezin da D eredurik eskaini hezkuntza publikoan, eskaria badago A eredua eskaintzen delarik.

Iparraldean euskarak ez du ofizialtasunik, eta Seaskak D ereduaren parekoa eskaintzen du. Eskola publiko batzuetan ikas-bi eredua dago (hiru ikasgai euskaraz lantzen dira), eta iniziazio eredua (Aren parekoa).
90eko hamarkadatik hona EAEn elebitasunetik eleaniztasunerako jauzia eman da, ikastolen Eleanitz programa eta eskola publikoaren Anizpe programaren bitartez. Biek ingelesa lau urtetatik aurrera sartzen dute, oso hedatuak daude, eta kolaborazio giroan garatzen ari dira.

Esan dugunez, hezkuntza elebiduna hizkuntza gutxitua indarberritzeko beharrezkoa den arren, ez da nahikoa, eta horrek hizkuntzaren erabilerara garamatza. EAEn, Nafarroan eta Iparraldean euskararen hizkuntz gaitasuna, transmisioa, erabilera eta horrekiko jarrera bost urtean behin aztertzen dira inkesta soziolinguistikoaren bidez. Azkena 2011n egin da, eta bere ondorio nagusiak hauek dira:

• Gizartea aldatzen ari da: zaharkituz doa, jaiotze tasa urria da, eta immigrazioa igo egin da, EAEn % 6,6ra eta Nafarroan % 11,2ra iritsi arte.
• Elebidunen kopurua hazi da Nafarroan eta EAEn, eta jaitsi egin da Iparraldean. Hazkundea gazteen artean eman da, bereziki. EAEn eta Nafarroan elebidun gehienak gazteak dira, baina Iparraldean 65 urtetik gorakoak.
• Elebidun hartzaileak hazi egin dira, duela 20 urteko datuak bikoiztuz. Duela 20 urte elebidun gehienak (% 79) euskaldun zaharrak ziren, eta orain datua jaitsi da (% 52), bereziki gazteen artean (% 48).
• Elebidunen erdia gune erdaldunetan bizi da, euskara erabiltzeko aukera murritzak dauden tokietan.
• Gurasoak elebidunak direnean transmisioa ia erabatekoa da EAEn (% 97) eta Nafarroan (% 95), eta apalagoa Iparraldean (% 87). Bikote mistoetan transmisioa ez da erabatekoa (% 71 EAEn, % 67 Nafarroan, % 56 Iparraldean).
• Euskararen erabilerak gora egin du, batez ere eremu formalean, eta 35 urtetik beherakoen artean. Etxeko erabilerak behera egin du eta erabilera formaletakoak gora EAEn eta Nafarroan, eta eremu guztietan behera egin du Iparraldean.
• Adinari dagokionez, erabilerak gora egin du 35 urtetik beherakoen artean. Elebidunak bakarrik kontuan hartzen baditugu, 35 urtetik gorakoen artean erabilerak gora egin du, baina hogei urte edo gutxiago dituztenen artean jaitsi egin da.
• Azken 20 urteetan erabilerak gora egin du EAEn, berdin mantendu da Nafarroan eta jaitsi egin da Iparraldean.
• Euskararen aldeko jarrera igo da EAEn eta Nafarroan, eta jaitsi egin da Iparraldean. Gainera, Iparraldean aldeko jarrera duten gehienak 65 urtetik gorakoak dira.

Beraz, inkesta soziolinguistikoak agerian utzi du euskararen erabilera ez dela hazi elebidunen kopurua igo den neurri berean. Gorago esan dugun bezala, eskola hiztunen kopurua areagotzeko tresna baliagarria da, baina euskararen erabilera indartzen lagundu dezake ere. Horretarako, eremu instituzionalean  eta eremu pedagogikoan jardun beharra dauka, euskara eskolako hizkuntza nagusia bihurtzeko eta esparru akademikotik at erabilera sustatzeko ahaleginak eginez.

Eremu kurrikularrean, gogoan izan behar da tutoreaz gaineko irakasle guztiak hizkuntza irakasle ere badirela. Eremu ez-kurrikularrean eta instituzionalean eskolak hezkuntza komunitatean harreman sarean euskara erabiltzeko oztopoak bilatu eta horiek gainditzen lagun dezake, baita euskarazko arnasguneak eratu, bilatu eta mantendu ere. Euskara ikasleen gustuko jarduerekin lotzea garrantzitsua da, eta horretan zeresan handia dute eskolaz kanpoko jarduerek.

Bukatzeko, immigrazioaren inguruko datu eta irizpide batzuk aipatuko ditugu. Adierazi den moduan, etorkinen kopuruak gora egin du, eta horrek isla zuzena du ikasle etorkinen kopuruetan, 2007-10 epean % 29 gora egin baitute.

Ikasle etorkinen jatorriari dagokionez, 2010eko datuen arabera % 41 Hego Amerikakoak dira, eta % 20 iparraldeko Afrikakoak. Ikasle etorkinen % 75 ikastetxe publikoetara doa. Bestetik, EAEko hiru Lurralde Historikoetan ez dira uniformeki banatzen, eta Araban etorkinak ikasleen %12 diren artean, Bizkaian % 8 dira eta Gipuzkoan % 6. Ikasleen % 20 edo gehiago atzerritarrak diren ikastetxeak % 7,7 dira EAEn orokorrean (% 15 Araban, % 8,6 Bizkaian eta % 3 Gipuzkoan).

Kontuan izan behar da immigrazioak euskarari ez diola ekarri aurretik ez zuen arazorik. Etorri berrien asimilazioan erortzeko arriskua ekidin behar da, hau da, ikasle hauentzat euskal hezkuntza sistema azpiratze-programa bihurtzea saihestu beharra dago. Integrazioa lortzeko, haien jatorrizko hizkuntzak mantentzea sustatu behar da.

Bestetik, etorkinen artean D eredua aukeratzen dutenak nabarmen gutxiago dira batez bestekoa baino, eta A eredua aukeratzen dutenak, aldiz, nabarmen gehiago EAEko datu orokorrak baino. Nafarroan oraindik ere indartsuagoa da elebitasuna bermatzen ez duten ereduak aukeratzeko joera etorkinen artean. Horrek baldintzatu egiten ditu haien integrazioa, elebitasuna lortzeko aukerak asko murrizten dizkielako.

Garrantzitsua da eskolak etorkinen jatorrizko hizkuntzekiko babesa erakustea, eskolan hizkuntza horiek ikustaraztea. Horretarako, kultur adierazpenak elkar banatu daitezke, hizkuntzak gelan eta gelaz kanpo ezagutarazi eta zabaldu, edo kultur arteko programa eta proiektuak garatu.